با ماده تاریخ “مبارک ترین بناهای دنیا” چهل چراغی بر سراسری معماری عصر صفوی

موقعیت: خیابان استانداری

سال تاسیس: ۱۰۵۷ هجری (دوره شاه عباس اول)

مساحت: ۶۷۰۰۰ متر مربع

در زمان شاه عباس دوم تغییرات کلی شامل احداث تالار آئینه، تالار ۱۸ ستون، دو اتاق بزرگشمالی و جنوبی تالار آئینه، ایوانهای طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزئینات نقاشی و آئینه کاری و کاشیکاری دیوارها و سقفها به این کاخ افزوده شد...

با ماده تاریخ “مبارک ترین بناهای دنیا” چهل چراغی بر سراسری معماری عصر صفوی

موقعیت: خیابان استانداری

سال تاسیس: ۱۰۵۷ هجری (دوره شاه عباس اول)

مساحت: ۶۷۰۰۰ متر مربع

در زمان شاه عباس دوم تغییرات کلی شامل احداث تالار آئینه، تالار ۱۸ ستون، دو اتاق بزرگشمالی و جنوبی تالار آئینه، ایوانهای طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزئینات نقاشی و آئینه کاری و کاشیکاری دیوارها و سقفها به این کاخ افزوده شد.

قسمتهای دیدنی این کاخ عبارت است از:

•   تالار ۱۸ ستون
•  تالار آئینه
•  شیرهای سنگی چهار گوشه حوض مرکزی
•  تزئینات عالی طلاکاری  و نقاشی های سالن پادشاهی
•  تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص

 آثاری مانند سر در مسجد قطبیه و سر درهای زاویه درب کوشک و آثاری از مسجد درب جوباره و مسجد آقاسی که بر دیوارهای ضلع غربی و جنوبی باغ نصب شده است.

با انتخاب اصفهان به پایتختی و گسترش شهر به طرف جنوب و احداث میدان امام طرح استقرار کاخ های شاهی به وسیله شیخ بهائی ریخته شد.

انتخاب فضائی وسیع در مجموعه ای که در آن روزگار (دولتخانه) نامیده می شد و بررسی هائی که برای آینده صورت می گرفت تماماً حکایت از ذوق و استعداد و خلاقیت شیخ بهائی دانشمند بلند آوازه صفویه دارد.

مجموعه کاخ هائی که شروع آنها (عالی قاپو) بود تا میدان اصلی و مرکزی چهارباغ عباسی ادامه داشت در این محوطه بزرگ که چند کاخ سلطنتی نیز مستقر بود عماراتی مانند تالار اشرف- جبه خانه – رکیب خانه، کشیک خانه، تالار طویله – کاخ هشت بهشت – توحید خانه – و بر خی عمارات دیگر ساخته شد.

وجه تسمیه کاخ:

از جمله این بناها ساختمان کوچکی بود که شاه عباس اول در باغ جهان نما به صورت کوشک یا کلاه فرنگی احداث کرد و در زمان شاه عباس دوم توسعه یافت و چهلستون نامیده شد. ایوان اصلی بر بیست ستون استوار است که در دوران صفویه از آئینه کاریهای بسیار زیبا پوشیده شده بود.

بسیاری از محققین وجه تسمیه کاخ را انعکاس بیست ستون بر استخر زیبا و بزرگ عمارت می دانند. البته نقشی که عدد ۴۰ در ادب فارسی دارد نیز شاید دلیل دیگری بر نامیده شدن عمارت به چهلستون باشد (این عدد نشان تعدد و کثرت است).

مؤلف کتاب (معماری اسلامی) نامگذاری این عمارت به چهلستون را « … نوعی بازی بصری قلمداد می کند زیرا نمائی با تعداد زیادی ستون در آب انعکاس یافته است … ».

با توجه به ماده تاریخهائی که بعضی از شعرای عصر صفویه در اشعارشان آورده اند و با مراجعه به کتب و متون مربوط به آن روزگار، سال اتمام کاخ چهلستون ۱۰۵۷ هجری در زمان سلطنت شاه عباس دوم بوده است. از جمله این شعرا (صائب تبریزی) ملک الشعراء آن روزگار است که طی قصیده بلند بالائی چهلستون را توصیف کرده و در آخر قصیده با مصراع قبله گاه تاجداران باد دائم این مکان، سال ۱۰۵۷ هجری را بیان کرده است.

ساختمان کاخ:

ایوان کاخ چهلستون مرکب از دو بخش است یک بخش که بر ۱۸ ستون چوبی و رفیع استوار است چهار ستون وسط که بر روی ۴ شیر سنگی قرار گرفته و حجاری آنها به گونه ای است که دو شیر به یک سر انسان نشان داده می شود. از دهان این چهار شیر آب فوران می کرد و به حوض مرمری تالار می ریخت. قسمت دیگر که کمی مرتفع تر است سردر ورودی تالار را تشکیل می دهد. و در بعضی منابع آن را تالار آئینه نامیده اند. این قسمت بر دو ستون قرار گرفته و سراسر آن مزین به آئینه کاری وسیع و پرکاری است که در آن آئینه های ریز و خوش نقش به صورت معرق در کنار آئینه های قدی و خشتی به کار رفته اند سقف تالار از قابهای چوبی و به اشکال مختلف هندسی ساخته شده اند. تصویر قرینه حوض مرمرین وسط ایوان در تزئینات سقف مشاهده می شود. این قرینه سازی شباهت بسیاری با ایوان عالی قاپو دارد.

تالار مرکزی کاخ که اختصاص به میهمانان خارجی و شخصیت های کشورهای دیگر داشت حاوی نقاشیهائی است که وقایع تاریخی دوران های مختلف را بیان می دارند. این سالن با شکوه که بر گنبدی منقوش استوار است با لچکی های رنگارنگ و طرحهای طلایی و شفاف از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب می شوند.

نقاشی های موجود در تالار مرکزی کاخ که برخی از آنها در عصر قاجار نقاشی شده اند شرح پذیرائی شاه عباس اول و دوم و شاه طهماسب از امرای ترکستان و همایون هندی و نیز جنگ شاه اسماعیل اول با ازبکان است. دو تصویر دیگر که یکی روبروی در ورودی تالار و دیگری مقابل آن است جنگ چالدران در دوران شاه اسماعیل اول و جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمایش می گذارد.

این دو تصویر در اوائل عصر قاجاریه نقاشی شده اند. در دو طرف تالار ستون دار اتاقهایی است که در حال حاضر برای نمایشگاههای فصلی مورد استفاده قرار می گیرند. این اتاقها نیز شامل نقاشی هائی است که برخی از آنها شاهکار مسلم نقاشی به حساب می آیند.

بیشتر این نقاشی ها در زمان حکومت ظل السلطان زیر لایه ای از گچ پنهان شده بود که با کمک کارشناسان و متخصصان از زیر گچ بیرون آمده و مرمت شده اند.

استخر کاخ علاوه بر زیبائی باعث لطافت هوا می گردد در چهار طرف این استخر مجسمه هائی قرار دارند که مربوط به عمارت چهلستون نیستند و به هنگام تخریب قصر سرپوشیده به این محل منتقل شده اند.

به نوشته برخی از مورخین این عمارت در اواخر دوران صفوی دچار آتش سوزی مهیبی شد و قسمتهایی از آن در آتش سوخت.

در دو طرف سالن مرکزی عمارت چهلستون تصاویری از سفرا و اروپائیانی که در آن روزگار در اصفهان بوده اند نقاشی شده است. این تصاویر را دو نفر نقاش هلندی که (آنژل Anjel) و (لوکار Lokar) نامیده می شدند را نقاشی کرده اند.

به طور کلی در عمارت تاریخی چهلستون نقوش ترکیبی دیوارها و سقف تالار که در قالب های زیبای لچک و ترنج قرار گرفته اند و خطوط اصلی تقسیمات بنا که ترکیب زیبایی از نقاشی و کاشیکاری و سایر تزئینات متعدد و متنوع هستند این اثر با شکوه را به صورت یکی از بارزترین نمونه های معماری دوران صفویه درآورده است.

در حال حاضر عمارت چهلستون بصورت باغ موزه ای که سالن مرکزی آن محل نمایش برخی از آثار هنری دوران های مختلف ایران است. مورد بازدید جهانگردان خارجی و مهمانان داخلی قرار می گیرد.

منبع:تاریخ ما