روز سوم اسفند ماه سال ۱۳۸۶  برای دیدن سنگ نگاره های کوهدشت لرستان وارد این منطقه شدیم.
رشته کوه همیان از شمال تا شمال غرب دشت سرسبز و حاصلخیز شهرکوهدشت کشیده شده است. این کوه در محاصره‌ی درختان در هم فشرده‌ی بلوط قرار دارد . خاک دشت، سرخ و نرم همچون حنا، حاصل خیز و سرسبز همچون حریر است. جنس سنگ های این رشته کوه از نوع آهکی سفید رنگ و شاید از نوع  متاسوماتیسم Metasomatism باشد که نیاز به مطالعه ی دقیق تری دارد ...

روز سوم اسفند ماه سال ۱۳۸۶  برای دیدن سنگ نگاره های کوهدشت لرستان وارد این منطقه شدیم.
رشته کوه همیان از شمال تا شمال غرب دشت سرسبز و حاصلخیز شهرکوهدشت کشیده شده است. این کوه در محاصره‌ی درختان در هم فشرده‌ی بلوط قرار دارد . خاک دشت، سرخ و نرم همچون حنا، حاصل خیز و سرسبز همچون حریر است. جنس سنگ های این رشته کوه از نوع آهکی سفید رنگ و شاید از نوع  متاسوماتیسم Metasomatism باشد که نیاز به مطالعه ی دقیق تری دارد . سنگ های آهکی سفید رنگ به علت بارندگی، در بعضی نقاط به تیرگی گراییده و بر اثر فرسایش اغلب تخته سنگ های غول پیکر از ارتفاعات بالا دست به پایین در دامنه ی کوه فرو افتاده اند که با رویش گل سنگ بر آنها، رنگشان به سیاهی می نماید.

     دور نمای ایوان غار و بوم های دارای رنگین نگاره های ۱۲۰۰۰ ساله از فاصله دور.

 این کوه ها رمز و راز های فراوان در خود دارند و شاهد غم ها وشادی های مردمان چند ده هزارساله ی این دیارند. دراین سر زمین مردمانی زندگی می کرده اند که آثار سرپنجه های هنرمندانه ی آنها بر سنگ های سخت بعد از گذشت دوازده هزار سال هنوز جلوه گر و بیان کننده ی اندیشه های آنهاست. آنان تصاویر زندگی خود و مردمان هم عصر خود را به بهترین صورت ممکن به نمایش گذاشته اند . اینجا همان تیمره ی علیا یا سیمره است. برعکس تیمره ی سفلی که هنرمندان آثار خود را بر سنگ های سخت حکاکی( (Petroglyphs) کرده اند، در اینجا هنرمندان با رنگ های بسیار با دوام رنگین نگاره های(Pictographs) بسیار زیبا آفریده اند.

   اینجا نگارخانه ی کهن بشریت است. نگارخانه ای که بیننده ندارد و اگر هم کسی اینجا بیاید، شاید عاشق فرهنگ و هنرکهن ایران زمین باشد. او بی تردید از دیدن شرایط حاکم بر این آثار کهن و بی بدیل، دست بر چهره خواهد گذاشت و از غم خواهد نالید. گریه ای نه برای از دست دادن آنها، بلکه برای این که ما چقدر از زندگی واقعی خود مغفول مانده ایم. زندگی ما سیر در غفلت شده ، غفلت از خود، غفلت از فرهنگ، غفلت از دیدن و لذت بردن پدیده هایی که غربی ها حاضرند هزاران کیلومتر طی طریق کنند تا فرصت دیدن آنها را بیابند  اما ما حتی این زحمت را به خود نداده ایم که از آنها دیدن کنیم و سر پناهی هرچند باقیمتی ناچیز برای این آثاربی بدیل تهیه کنیم. چرا ؟؟
(پروفسور جان براور متخصص نقوش صخره ای اروپا به اتفاق دیگر دوستانش، در سال ۱۳۸۷ ازسنگ نگاره های ایران باز دید داشتند. نامبرده بعلت بیماری در بهار ۱۳۹۰ فوت کرد، او در وصیت نامه ی خود، به زنش (انک) نو شته، از دیدن سنگ نگاره های ایران و لذت بردن در کنار آنها غافل نشو)

بر روی سنگ نگاره های  ۱۲۰۰۰ هزار ساله توسط افراد ناگهان به وسیله افشانه ها، نقش های مخدوش کننده ایجاد شده است.

مسافتی سخت و طولانی را طی کردیم تا به دهانه ی غار رسیدیم. با کمال ناباوری دیدیم که هرکس با آنچه بر دست داشته از قبیل زغال ، اشیاءتیز ، رنگ های اسپری و …. بر روی این نگاره های بی بدیل چندین هزارساله کشیده و نوشته‌اند. تنهاچیزی که نمی شد دید ، نگاره های بی نظیری بود که قیمتی برای آنها متصور نمی توان بود . خطوط یادگاری درهم و در جاهایی نیز با رنگ های اسپری آنها را نابود کرده اند، به طوری که نقش های اولیه قابل رؤیت نیستند. طبیعت هم بیکار ننشسته و نور مستقیم آفتاب و رسوب های آهکی از دیواره های فوقانی، همچون آدمیان نگاره‌ها را تخریب کرده است، ولی نه به اندازه ی عناصر انسانی. جاهایی هم که خط کشیده نشده گودال های متعددی حفر شده است.

  و این درحالی است که یونسکو در مورد سنگ نگاره ها  شعار می دهد:

 * هرگز آنها را لمس یا خیس نکنید . بسیار ضربه پذیر اند.
* هرگز روی آنها اثر نگذارید و چیزی اضافه نکنید.
* روی آنها راه نروید.
* همان طور که هستند بگذارید بمانند.
* فقط از آنها عکس بگیرید.

* Never touch or wet rock art – it is highly damaging
* Never chalk or enhance engravings
* Do not walk on engraved rock
* Leave all archaeological artefacts as they are
* Only take photographs, only leave your footsteps

  هرانسان صاحب احساسی از دیدن این صحنه های آزار دهنده جداً مکدر و غمگین می شود.نقوش اینجا همگون غارهای کرکس و لاسکو در فرانسه است (رنگین نگاره ها Pictographs). آنجا برای محفوظ بودن حتی از رطوبت تنفس انسان های بازدیدکننده ، مقابل آنها حصار شیشه ای کشیده اند!

یک نمونه دیگر از رنگین نگاره های میرملاس، سواره ای با کمان درحال شکار بزکوهی و بچه اش، این اثر بعلت تاثیر عوامل
طبیعی در محیط به سختی قابل مشاهده است.
محل : میرملاس                       عکاس:  محمد ناصری فرد                           تاریخ : زمستان ۸۶

شرح کلی رنگین نگاره ها :

     ورودی غار به علت ریزش طبقات فوقانی مسدود شده است. پنج ردیف نقش بارنگ های قرمز، سیاه و یکی هم زرد کم رنگ، نقاشی    (Pictograph) شده اند.نقوش دیواره ی سفید ایوان غار توسط عوامل انسانی و طبیعت به شدت مخدوش شده و به سختی قابل مشاهده اند.
براساس نظریه ی کارشناسان میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی که با رنگ به دیواره ی غارنوشته اند، پیشینه ی این آثار به هزاره ی دهم ق .م (۱۲۰۰۰ هزارسال پیش) می رسد.

ارتفاع بوم دیواره از سطح زمین بیش از ۵۰۰متر است که برای رسیدن به آن باید از لابلای درختان بلوط به هم فشرده و شیب تند و طولانی گذر کنیم. از سه جهت رسیدن به ایوان غار ممکن است که مسیر شرقی راحت تر و نزدیک تر می باشد.

دامنه ی طولی بوم بیش از ۲۰۰ متر است که در جنوب غربی یک بوم کوچک دیگر وجود دارد،رنگین نگاره ای تک که رنگ آن قهوه ای تیره و ارتفاع بوم ازکف ایوان از ۳تا ۹متر متفاوت است.

موقعیت رنگین نگاره ها:

 ۱-  از سمت راست اولین نقش، یک انسان است که دستانش را به نشانه ی  اقتدار برکمر زده یا شاید به نشانه ی نیایش دستان خود را برسینه دارد که مورد دوم محتمل تر است. در سمت چپ آن یک سوارکار که با اسب خود ایستاده به چشم  می خورد . البته برای دیدن آنها دقت زیادی لازم است.

۲-  در سمت چپ نقش انسان ذکر شده ،یک نماد سه شاخه که شاخه های آن به طور افقی روبه سمت چپ قرار دارد، دیده می شود . احتمالاً این نماد در آن دوران معنای خاصی داشته است.

۳-  آن طرف تر به سمت چپ یا غرب، نقوشی ترکیبی دیده می شود. یک سوار کار با کمان در حال شکار(شاید شکار بزکوهی و بچه اش) که این رنگین نگاره به سختی قابل مشاهده است . نور مستقیم آفتاب رنگ های به کار رفته را سوزانده و رنگ آنها پریده است.

۴- درسمت فوقانی این نقوش،تصویرحیوانی دیده می شود که ظاهری شبیه به گرگ دارد و  نسبت به دیگر نقوش پررنگ تر است.

 ۵-  بعد از نقش این حیوان یک بزکوهی دیگر دیده می شود که در حال چریدن و جهت صورت آن روبه سمت راست است .

۶-  آخرین نقش ها دراین مجموعه یک بزکوهی و دو نقش نامشخص است که توسط مردم با افشانه برروی آن نقش آنها یک بزکوهی بزرگ دیگری ایجاد شده است.

۷- در قسمت غرب غار بر دیواره ی عمودی که دور دست این ایوان است، دو نقش وجود دارد که خوشبختانه آثار آسیب انسانی برآنها مشهود نیست. فقط عوامل طبیعی برآنها صدمه زده و نقش صحنه ی جنگ سوار کاری با حیوانی عجیب است، درحالتی که اسبش بر روی دوپای عقب ایستاده  و در بین آنها یک بزکوهی نیز دیده می شود. شاید سوار کار درحال نجات بزکوهی ازچنگال حیوانی درنده باشد.

۸- یک  نقش بسیارکم رنگ دیگر که به زردی گراییده و به سختی قابل مشاهده است، در چند قدمی نقوش ذکر شده وجود دارد.

 رنگین نگاره های میرملاس از کم نظیرترین نقوشی است که درایران با رنگ خلق شده اند. آنها نیاز به مراقبت ویژه دارند. با نصب پلاستیک های ضخیم یا تور ی های ریز می توان آنها را از دسترس انسان های نا آگاه حفظ کرد .

 هزینه ی زیادی هم لازم ندارد، در غیر این صورت تا ده سال آینده هیچ نشانه ای ازاین آثار بی نظیر باقی نخواهد ماند.
آنها هویت و شناسنامه ی این ملت اند و برای ماندگاری آنها بیشتر از این باید ارزش قائل شویم. آنها از بهترین سامانه های توسعه ی توریسم و اکوتوریسم هستند که می توانند غبار محرومیت را از منطقه بزدایند و عظمت این ملت را نزد دیگر ملل به نمایش بگذارند.

  یک نمونه دیگر از رنگین نگاره های میرملاس، سواره ای با نیزه در حال جنگ با یک حیوان اهریمنی ، شاید در حال نجات فرشته ی
ناجی مشی و مشیانه (بزکوهی) است. اثری با تکنیک هنری قوی و انتقال حس که متاسفانه در حال نابودی است.
محل : میرملاس                       عکاس:  محمد ناصری فرد                           تاریخ : زمستان ۸۶

سنگ نگاره ها در  لرستان

سنگ نگاره های لرستان، در جای جای این استان پراکنده اند . همچون دیگر سنگ نگاره های ایران برروی آنها مطالعات عمیقی صورت نگرفته است. محوطه های شرق ازنا ،شرق الیگودرز ، بروجرد۱ و کوه های همیان۲ (کوهدشت) از نقاطی است که انواع سنگ نگاره ها در آنهاکشف شده و موجود است. لازم به ذکر است که هیاتی در سال ۱۹۷۱ میلادی به سرپرستی برداسی و میر ملاس از سنگ نگاره های کوهدشت بررسی هایی داشته اند۳ لکن این مطالعات چندان عمیق و جامع نبوده است . چراکه به تازگی نمونه های بسیار زیادی از سنگ نگاره ها در لرستان کشف شده است که با توجه به کشف آنها ، تحلیل و تفسیر نیز فرق خواهد کرد. البته آقایان ایزد پناه ۱۳۶۳ و جلال عادلی ۱۳۷۹ نیز کوشش هایی در جهت کشف نمونه های جدید سنگ نگاره ها در استان لرستان انجام داده اند.

سنگ نگاره های موجود در استان لرستان هم اکنون بیش از هزاران مورد است که این سنگ نگاره ها از محدوده شمال غربی استان اصفهان ، جنوب شرقی استان مرکزی تا لرستان ، همدان و کردستان در یک امتداد بهم فشرده کشیده شده اندکه همه آنها از یک سبک نگاره پردازی همگون پیروی می کنند و بیشترین نمونه نقوش تکراری در این نگاره ها بزکوهی است.
از جمله سنگ نگارهای استان لرستان می‌توان به غارهای منقوش و مسکونی پیش از اسلام، همیان یک و همیان دو در شمال کوهدشت (مربوط به دوره پالئولتیک)، غار بتخانه در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی کوهدشت ، غار میرملاس در ۳۰ کیلومتری کوهدشت، غار عالی‌آباد در کوهدشت، غار برد سفید در شمال همیان، غار میر میلات در شمال غرب کوهدشت (مربوط به دورانی قدیم تر از دوره نئولتیک) غار کلماکره در شمال غرب شهرستان پلدختر، سنگ نبشته (مربوط به قرن بیستم) در خرم‌آباد اشاره کرد و… .

مجسمه های گلی مکشوفه در معابد سومر (۴۰۰۰ ق.م)  شبیه نقوش سنگ نگاره های میرملاس(۱۰۰۰۰ ق.م) با حالتی قدسی و دستان بر سینه که نشان از حضور کهن تر این اندیشه و آیین در لرستان دارد و شاید هم این غار معبد بوده و از این دیار به بین النهرین رفته است.
عکس: امین آزادبخت

عکس همراهان محلی  که بی شائبه در پیدا کردن سنگ نگاره های کوهدشت با نگارنده همراهی و مساعدت داشتند، من تاکنون با مردمانی مهربان و خون گرم چون آنان مواجه نشده بودم، آنان با رفتارشان به نگارنده درس مهرورزی آموختند ، بویژه آقایان بساطی و قبادی .

یک نمونه دیگر از رنگین نگاره های میرملاس، یک سواره ی با شمشیر که قسمت هایی از نقش نابود شده است.
عکاس:  امین آزادبخت

یک نمونه دیگر از رنگین نگاره های میرملاس،نقش بزکوهی با تکنیک هنری فوق العاده و ترکیب رنگی بسیار زیبا، با قدمتی ورای
هزاره ی دهم ق.م                   عکاس:  امین آزادبخت

بااحترام – محمد ناصری فرد
زمستان ۸۶

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد سنگ نگاره ها، به کتاب های:
سنگ نگاره های ایران، نمادهای اندیشه نگار IRAN PETROGLYPS, IDEOGRAM SYMBOLS 
موزه های سنگی هنرهای صخره ای ( سنگ نگاره های ایران)  آثار نگارنده مراجعه نمایید

۱ – نگارنده

۲ – شهرزادی ۱۳۷۶ - ایزد پناه ۱۳۶۳

۳ –مک بورنی ۱۳۴۸ Mathenso 1976