ما در جهان دهدهی زندگی می‌کنیم. سیستم دهدهی سیستم غالب برای شمارش و محاسبات است. حتی دنیای دیجیتال صفر و یک، خروجی خود را به صورت دهدهی به انسان ارایه می‌کند. اما چرا در این میان طول یک شبانه‌روز نمی‌تواند ده ساعت باشد؟ مبنای ۲۴ ساعت شبانه روز چگونه است؟ در این مقاله به بیان مختصری از پیشینه محاسبه شبانه‌روز می‌پردازیم...

ما در جهان دهدهی زندگی می‌کنیم. سیستم دهدهی سیستم غالب برای شمارش و محاسبات است. حتی دنیای دیجیتال صفر و یک، خروجی خود را به صورت دهدهی به انسان ارایه می‌کند. اما چرا در این میان طول یک شبانه‌روز نمی‌تواند ده ساعت باشد؟ مبنای ۲۴ ساعت شبانه روز چگونه است؟ در این مقاله به بیان مختصری از پیشینه محاسبه شبانه‌روز می‌پردازیم.

زمانی که بشر از عصر شکار با ابزار ابتدایی به عصر کشاورزی و پرورش محصول کوچ کرد، متوجه نیاز خود به شمارش برای اشیا و اموال گردید. تلاش برای نوشتن و خلق زبان‌های نوشتاری نیز از همین نیاز سرچشمه گرفت و بدین ترتیب انسان‌ها آرام آرام یادگرفتند که به طور ابتدایی با ده انگشت دست خود شمارش کنند.

نوشته‌های برجای مانده از تمدن مصر نشان می‌دهد که نزدیک به ۳,۰۰۰ سال قبل از میلاد، مردمان از سیستم دهدهی برای شمارش استفاده می‌کردند. اما چرا پایه شمارش ساعت آن‌ها ۱۲ تایی بود؟ بسیاری معتقدند که سیستم شمارش ۱۲ تایی را مصریان از سومریان ما قبل خود فرا گرفته‌اند که این شمارش بر اساس انگشتان دست نبوده است، بلکه بندهای انگشت، پایه این سیستم به شمار می‌رفته است. بدین‌صورت که اگر دست چپ خود را باز کنید و با استفاده از نوک انگشت شست خود به لمس هر یک از سه بند چهار انگشت دیگر بپردازید به این سیستم خواهید رسید.

مصریان مدل ساعت خود را بر اساس حرکت اجرام آسمانی پی‌ریزی کردند. آن‌ها معمولا حرکات یک مجموعه ۳۶ تایی از صور فلکی کوچک که “decans” نام نهاده بودند را دنبال می‌کردند. این صور معمولا هر ۴۰ دقیقه یک‌بار از خط افق بالا می‌آمدند. بالا آمدن هر یک از این صور فلکی از افق نشان‌دهنده شروع یک ساعت جدید بود. شروع یک دوره ده روزه مصری نیز با پدیدار شدن ستاره جدید decans در آسمان شرقی و قبل از طلوع آفتاب مشخص می‌گردید.

در سلسله نهم (نزدیک به ۲,۰۰۰ سال قبل از میلاد)، مصریان تصمیم گرفتند تقویم خورشیدی خود را با حرکت و پیدایش ستارگان و صور فلکی در هم آمیخته تا به یک تقویم سالیانه سراسری در کل امپراتوری خود برسند. آن صور فلکی ۳۶ تایی در تقویم جدید تشکیل دهنده‌ی ۳۶۰ روز مصریان در سال بود. سیستم جدید به قدری خود را دقیق نشان داد که مصریان می‌توانستند از طریق آن زمان طغیان رود نیل را در هر سال متوجه شوند که این زمان با بالا آمدن ستاره Sirius همراه بود. البته در این تقویم طول یک ساعت در فصول مختلف سال متفاوت بود. جداولی تهیه شده بود تا مردم بتوانند با حرکت صور فلکی، زمان را در شب تشخیص دهند. این جداول بعدا بر روی درب تابوت مردگان کشف شده است که زمان مرگ آن‌ها را نشان می‌داد.

با اینکه تقویم جدید مصریان به سادگی زمان فوت یک نفر را نشان می‌داد ولی تغییر طول ساعت‌ در فصول مختلف در آن، باعث شد تا یونانی‌ها تمایلی به استفاده از آن نداشته باشند. زیرا که آنان به روزهایی نیاز داشتند که در تمام سال به یک اندازه طولانی باشد. Hipparchus که از او به عنوان بزرگ‌ترین ستاره‌شناس باستان یاد می‌کنند، با الهام از تقویم مصریان و تنظیم آن به شکلی که امروز رایج است، یعنی شب و روز با طول یکسان ۱۲ ساعت، تقویم جدید را بنا نهاد.

ماهیت “زمان” یکی بزرگترین رازها و پرسش‌های مردمان باستان بوده است. پرسشی که هنوز هم پاسخی برای آن یافت نشده است. “استیفان هاوکینگ” یکی از بزرگترین دانشمندان کیهان‌شناس در دوران معاصر می گوید: از زمان هیچ ندانستم، از کجا آمده، به کجا می‌رود، چه هنگام آمده و چگونه می‌رود.